عنوان عدالت، آرمانی انسانی است و سابقه‏ای به قدمت عمر بشر دارد. از سپیده‏دم آفرینش، بشر آن را به عنوان یک گرایش باطنی شناخته و به آن روی آورده و مبنای قوانین و قضاوت قرار داده است. هیچ چیز به اندازه پایمال شدن حق ضعیف و مظلوم برای فطرت بشر زجرآور و نفرت‏انگیز نیست و هیچ چیز به اندازه بی‏عدالتی، کینه و دشمنی را در قلبها پدید نمی‏آورد. علت بسیاری از انقلابها، فقدان عدالت اجتماعی در جامعه بوده است و به همین رو تمام مصلحان بشری و انسانهای آزاده تاریخ با اندیشه عدالت، حرکتهای اصلاحی را آغاز نموده و یکی از اهداف اصلی انقلاب و تحرکات اجتماعی خود را رفع تبعیض و برقراری عدالت اجتماعی قرار داده‏اند. انسانهایی که مخاطب این حکیمان و مصلحان واقع شده‏اند، تشنه عدالت و سراپاگوش به فرمان و چشم به راه تحقق این بالاترین فضیلت انسانی و گمشده فطرت خود بوده‏اند. 

فراتر از این، عدالت آرمانی دینی و الهی است که تمام پیامبران برای تحقق آن رسالت یافته و بسیاری نیز در راه عدالت جان خود را فدا کرده‏اند و اکنون انقلاب اسلامی ایران در تداوم این رسالت و ایده مقدس، در پی آن است که الگوی توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی خود را از مسیر عدالت اجتماعی به بار بنشاند. لذا برپایی عدالت اجتماعی را شعار اصلی و در رأس برنامه‏های اصلاحی خود قرار داده است تا جامعه‏ای براساس قسط قرآنی بنا نهد. بدین رو این مقوله، تأملی بایسته، بویژه در بخش عدالت اجتماعی و چگونگی آن از منظر قرآن می‏طلبد، که به قدر توان در این مجال به بحث و بررسی آن می‏پردازیم.

واژه شناسان «عدل» را به معنای برابری، همسانی و همانند مساوات گرفته و گفته‏اند عَدل و عِدل در معنی نزدیک همند، ولی عَدل در چیزی است که تساوی آن با بصیرت درک شود و عِدل در مورد چیزی است که تساوی آن با حس فهمیده شود. عَدل مساوات در جزاست و احسان زیاد کردن پاداش(1) .
ابن فارس می‏گوید: «ع ـ دـ ل» دو اصل و دو ریشه صحیح ولی متضاد با هم دارد: 1ـ عدل به معنای برابری ؛ 2ـ عدل که برانحراف و کجی دلالت می‏کند.
اصل اول: العدل من الناس، شخصی است که روش مستقیم او مورد خشنودی مردم است و جمعش «عدول» می‏باشد. عَدل، ضد جور و ستم است .
اصل دوم: عدل در معنای اعوجاج و انحراف ؛ مانند آیه «ثم الذین کفروا بربّهم یعدلون»(انعام/1)(2)
عدالت در شریعت به معنای راستی در راه حق و برتری دادن عقل بر هوی است و در اصطلاح فقیهان عدالت عبارت است از پرهیز ازگناهان بزرگ و اصرار نکردن بر گناهان کوچک و رعایت تقوا و دوری از افعال پست، که از همه اینها به ملکه عدالت تعبیر می‏کنند.(3)

ارزش و بزرگی عدالت در سطح اجتماع به حدی است که قرآن آن را به صورت اصلی بنیادین و بدل ناپذیر مطرح کرده و خداوند به طور قاطع به آن فرمان داده و واجب کرده است: «یا داوُودُ إِنّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فِی اْلأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النّاسِ بِالْحَقِّ»؛ «ای داوود! ما تو را خلیفه و (نماینده خود) در زمین قرار دادیم؛ پس در میان مردم به حق داوری کن».(1)

قرآن یکی از اهداف عمده پیامبران را اقامه عدل و قسط می شمارد: «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آن‌ها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند».(2) یعنی تربیت مردم باید به گونه ای باشد که خود آنان مجری قسط و عدل باشند و هیچ چیز از دوستی‌ها و دشمنی‌ها، قرابت و خویشاوندی، دوری و نزدیکی و هرگونه عامل دیگر نباید مانع آن شود؛ چرا که هر گونه انحراف از مسیرعدل، متابعت از هوای نفس و گمراهی است. (3)

هـدف بـررسى نوع نگرش حضرت امام به مفهوم عدالت و راه هاى برقرارى عدالت اجتماعى است.در اهميت آن همين بس كه خداوند در قرآن مـى فرمايد:(((لقدارسلنا رسـلنا بـالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط))1.اين آيه برپا داشتن عدالت را هدف بعثت انبيا معرفى مـى كند.در واقـع ((دعوت به خدا و شناختن او و نزديك شدن به او, يعنى دعوت به توحيد نظرى و توحيد عملى اجتماعى.))2

هيچ چيز به اندازه پايمال شدن حق مـظلومى, دل انـسان را به درد نمىآورد, و هيچ چيز به اندازه ضايع شدن حق, كـينه و دشـمنى را در قلب ها پديد نمىآورد.در واقع علت بسيارى از قيام ها و انـقلاب ها فـقدان عـدالت اجـتماعى در جـامعه بـوده است.چنان كه شعار انقلاب فرانسه آزادى, برابرى و برادرى بود.در انقلاب مشروطيت ايران نيز كه در سال 1285 ش.رخ داد, برقرارى عدالت و تاسيس عدالت خانه از شعارهاى اصلى و اساسى مـردم بـود.پس از آن نيز برپايى عدالت از شعارهاى اصلى انقلاب اسلامى ايران گرديد و اين گونه بود كه به پيروزى رسيد.

شـهيد آيـت الله مـطهرى مـى نويسد:((من تـاكيد مـى كنم اگر انقلاب ما در مسير بـرقرارى عـدالت اجتماعى به پيش نرود, مطمئنا به نتيجه نخواهد رسيد و اين خـطر هـست كـه انقلاب ديگرى با ماهيت ديگرى جاى آن را بگيرد.))3 بديهى است مـساله اى چـنين حـساس, نـياز به تحقيق و بحث و بررسى هاى عميق دارد.چرا كه مـهم ترين فايده آن, شناخت زواياى پنهان و تاريك عدالت اجتماعى است كه حفظ نظام سياسى اسلام نيز به آن بستگى دارد.